Koliko je verovatno da jedna velelepna zgrada podignuta na "ukletom" mestu opsluži sedam država, a da pri tom u nju poslednja kroči Srbija koja ju je sagradila?
Zidana skoro trideset godina zgrada Doma narodne skupštine sahranila je dva kralja i jednog projektanta. U njoj se ugasilo pet verzija Jugoslavije, od monarhije do socijalističke republike.
Ovako u najkraćem izgleda burna stogodišnja istorija zgrade Narodne skupštine smeštene na Trgu Nikole Pašića (Beograd), mestu burne istorije. Ali krenimo redom.
"Na lokaciji na kojoj se danas nalazi Dom narodne skupštine arheološki je rekogniscirano i najvećim delom ekshumirano staro rimsko groblje, a u delu od Skupštine ka Kamenoj pošti i Crkvi Svetog Marka bilo je tursko groblje. Odluka da se baš ovde digne zgrada parlamenta vođena je istorijskom činjenicom da je kod Batal džamije održan srpski narodni sabor na kome je 30. novembra 1830. pročitan sultanov hatišerif o delimičnoj autonomiji Srbije", piše Tamara Ognjević u svojoj knjigi "Blago Srbije".
Famozna priča o prokletstvu lokacije na kojoj se nalazi srpski parlament najverovatnije je povezana sa prastarim narodnim verovanjem da ne treba praviti zgrade na raskrsnicama i grobljima. Tako je legendarna priča s početka 20. veka da je čuvena dorćolska proročica Spasenija Jovanović javno upozoravala da Srbi zidaju nešto što njima samima neće služiti ni za sto godina. Bez obzira na to, nakon nekoliko godina priprema, gradnja je konačno početa 1907, a prema projektu arhitekte Jovana Ilkića.
"Tri puta je srebrnim čekićem kralj Petar I Karađorđević kucnuo kamen temeljac Doma narodne skupštine davnog 27. avgusta 1907, pre nego što će ga zajedno sa osnivačkom poveljom spustiti u rupu iskopanu na prostoru nekadašnje Batal džamije, jedne od najlepših islamskih bogomolja iz 16. veka koja je teško oštećena u Austrijsko-turskim ratovima, a zatim i tokom ustaničkih borbi za Beograd. Kralj, ubeđeni demokrata, želeo je da u prestonici sazida zdanje Doma narodnog predstavništva po uzoru na zgrade parlamenta širom Evrope", objašnjava Tamara Ognjević.
Gradnja je obustavljena tokom Balkanskih i Prvog svetskog rata, a započeta zgrada je služila kao nišanski orijentir. Tokom ratnih dejstava glavni arhitekta Ilkić je deportovan u mađarski logor Nežidar iz koga se nikada neće vratiti, a po završetku rata umire i ostareli kralj.
U ratnom vihoru nestaju planovi zdanja, a predanje kaže da i Aleksandar I počinje da veruje u proročanstvo vidovite Cane Jovanović, koja je još u vreme polaganja kamena temeljca najavila da će skupšina "sahraniti" dva kralja pre nego što bude završena. Kao što je poznato kralj je stradao 1934. u Marseju, a Narodna skupština je završena, pa čak i osveštana 18. oktobra 1936. Zdanje je otvoreno dva dana kasnije svečanom sednicom Senata Narodne skupštine Kraljevine Jugoslavije.
Poslednji graditelj Doma narodne skupštine bio je Pavle, sin Jovana Ilkića, koji je na osnovu očevih crteža uspeo da rekonstruiše projekt i dovrši zidanje ovog zdanja neobične sudbine. Zanimljivo je da "ukleta" zgrada nije stradala tokom nemačkog i savezničkih bombardovanja Beograda u Drugom svetskom ratu. Tokom tog rata u zgradi se čak nalazila nemačka Komanda za jugoistok.
Od 1945. do 2006. u Domu narodne skupštine zasedali su parlamenti FNJ, FNRJ, SFRJ, SRJ i SCG. Od 5. juna 2006. godine, nakon razlaza sa Crnom Gorom, zdanje je vraćeno Narodnoj skupštini Republike Srbije, kojoj je prvobitno i bilo namenjeno.
Zbog značaja svoje funkcije, vezanosti za istorijske događaje i arhitektonskih i umetničkih vrednosti, zgrada Skupštine je 1984. godine proglašena za spomenik kulture.
Kada gledamo skupštinske prenose ili prolazimo pored Narodne skupštine retko kada i razmišljamo o njenoj monumentalnosti i umetničkom blagu koje krije. Otmenosti enterijera kreativni potpis je stavio ruski arhitekta Nikolaj Krasnov.
"U prizemlju zgrade se stupa kroz osmougaoni vestibil obložen višebojnim mermerom sa četiri monumentalne statue, koje predstavljaju konstitutivne elemente Kraljevine Jugoslavije - dinastiju Karađorđevića (Karađorđe Petrović), Srbe (Car Dušan), Hrvate (Kralj Tomislav) i Slovence (Knez Kocelj), i bistom oca srpskog parlamentarizma Nikole Pašića, radom vajara Tome Rosandića", opisuje istoričar umetnosti Tamara Ognjević.
Iz ovog prostora se ulazi u otmeni Centralni hol od belog i ružičastog mermera, koji je u doba Kraljevine služio i za održavanje balova, a u novije vreme za svečane prijeme. U visokom prizemlju se nalaze Mala i Velika sala u kojima se održavaju različite sednice i zaseda parlament Srbije.
U Maloj sali se nalazi izuzetno zanimljiva freska Velika alegorija rada koju je 1937. naslikao splitski slikar Mate Menegla Rodić po uzoru na čuvene renesansne slike Dobre i Loše uprave iz Sijenske gradske većnice. U istom prostoru, u trouglovima između prelomljenih lukova na galeriji slikar Mirko Rački je sugestivno naslikao predstavnike naroda bivše Jugoslavije u narodnoj nošnji.
Posebno je značajna velika plenarna sala koja ima prizemlje i galeriju. Zidovi sale su delimično pokriveni drvenom oplatom, a delimično mermerom. Sala je osvetljena prirodnim svetlom koje dolazi kroz staklenu polukružnu tavanicu. Reprezentativni kabineti koji su okrenuti Kosovskoj ulici i Bulevaru kralja Aleksandra, razlikuju se od ostalih kabineta načinom obrade zidova (hrastova, odnosno orahova lamperija) i podova.
Na spratu Doma Narodne skupštine se pored Odborskih sala i Poslaničkog kluba nalazi kabinet predsednika Narodne skupštine i dve izuzetne prostorije – velika biblioteka sa preko 60. 000 naslova iz oblasti politike, prava, ekonomije i istorije, kao i otmeni salon kneza Pavla. Ovako u najkraćem izgleda burna stogodišnja istorija zgrade Narodne skupštine smeštene na Trgu Nikole Pašića (Beograd), mestu burne istorije. Ali krenimo redom.
"Na lokaciji na kojoj se danas nalazi Dom narodne skupštine arheološki je rekogniscirano i najvećim delom ekshumirano staro rimsko groblje, a u delu od Skupštine ka Kamenoj pošti i Crkvi Svetog Marka bilo je tursko groblje. Odluka da se baš ovde digne zgrada parlamenta vođena je istorijskom činjenicom da je kod Batal džamije održan srpski narodni sabor na kome je 30. novembra 1830. pročitan sultanov hatišerif o delimičnoj autonomiji Srbije", piše Tamara Ognjević u svojoj knjigi "Blago Srbije".
Famozna priča o prokletstvu lokacije na kojoj se nalazi srpski parlament najverovatnije je povezana sa prastarim narodnim verovanjem da ne treba praviti zgrade na raskrsnicama i grobljima. Tako je legendarna priča s početka 20. veka da je čuvena dorćolska proročica Spasenija Jovanović javno upozoravala da Srbi zidaju nešto što njima samima neće služiti ni za sto godina. Bez obzira na to, nakon nekoliko godina priprema, gradnja je konačno početa 1907, a prema projektu arhitekte Jovana Ilkića.
"Tri puta je srebrnim čekićem kralj Petar I Karađorđević kucnuo kamen temeljac Doma narodne skupštine davnog 27. avgusta 1907, pre nego što će ga zajedno sa osnivačkom poveljom spustiti u rupu iskopanu na prostoru nekadašnje Batal džamije, jedne od najlepših islamskih bogomolja iz 16. veka koja je teško oštećena u Austrijsko-turskim ratovima, a zatim i tokom ustaničkih borbi za Beograd. Kralj, ubeđeni demokrata, želeo je da u prestonici sazida zdanje Doma narodnog predstavništva po uzoru na zgrade parlamenta širom Evrope", objašnjava Tamara Ognjević.
Gradnja je obustavljena tokom Balkanskih i Prvog svetskog rata, a započeta zgrada je služila kao nišanski orijentir. Tokom ratnih dejstava glavni arhitekta Ilkić je deportovan u mađarski logor Nežidar iz koga se nikada neće vratiti, a po završetku rata umire i ostareli kralj.
U ratnom vihoru nestaju planovi zdanja, a predanje kaže da i Aleksandar I počinje da veruje u proročanstvo vidovite Cane Jovanović, koja je još u vreme polaganja kamena temeljca najavila da će skupšina "sahraniti" dva kralja pre nego što bude završena. Kao što je poznato kralj je stradao 1934. u Marseju, a Narodna skupština je završena, pa čak i osveštana 18. oktobra 1936. Zdanje je otvoreno dva dana kasnije svečanom sednicom Senata Narodne skupštine Kraljevine Jugoslavije.
Poslednji graditelj Doma narodne skupštine bio je Pavle, sin Jovana Ilkića, koji je na osnovu očevih crteža uspeo da rekonstruiše projekt i dovrši zidanje ovog zdanja neobične sudbine. Zanimljivo je da "ukleta" zgrada nije stradala tokom nemačkog i savezničkih bombardovanja Beograda u Drugom svetskom ratu. Tokom tog rata u zgradi se čak nalazila nemačka Komanda za jugoistok.
Od 1945. do 2006. u Domu narodne skupštine zasedali su parlamenti FNJ, FNRJ, SFRJ, SRJ i SCG. Od 5. juna 2006. godine, nakon razlaza sa Crnom Gorom, zdanje je vraćeno Narodnoj skupštini Republike Srbije, kojoj je prvobitno i bilo namenjeno.
Zbog značaja svoje funkcije, vezanosti za istorijske događaje i arhitektonskih i umetničkih vrednosti, zgrada Skupštine je 1984. godine proglašena za spomenik kulture.
Kada gledamo skupštinske prenose ili prolazimo pored Narodne skupštine retko kada i razmišljamo o njenoj monumentalnosti i umetničkom blagu koje krije. Otmenosti enterijera kreativni potpis je stavio ruski arhitekta Nikolaj Krasnov.
"U prizemlju zgrade se stupa kroz osmougaoni vestibil obložen višebojnim mermerom sa četiri monumentalne statue, koje predstavljaju konstitutivne elemente Kraljevine Jugoslavije - dinastiju Karađorđevića (Karađorđe Petrović), Srbe (Car Dušan), Hrvate (Kralj Tomislav) i Slovence (Knez Kocelj), i bistom oca srpskog parlamentarizma Nikole Pašića, radom vajara Tome Rosandića", opisuje istoričar umetnosti Tamara Ognjević.
Iz ovog prostora se ulazi u otmeni Centralni hol od belog i ružičastog mermera, koji je u doba Kraljevine služio i za održavanje balova, a u novije vreme za svečane prijeme. U visokom prizemlju se nalaze Mala i Velika sala u kojima se održavaju različite sednice i zaseda parlament Srbije.
U Maloj sali se nalazi izuzetno zanimljiva freska Velika alegorija rada koju je 1937. naslikao splitski slikar Mate Menegla Rodić po uzoru na čuvene renesansne slike Dobre i Loše uprave iz Sijenske gradske većnice. U istom prostoru, u trouglovima između prelomljenih lukova na galeriji slikar Mirko Rački je sugestivno naslikao predstavnike naroda bivše Jugoslavije u narodnoj nošnji.
Posebno je značajna velika plenarna sala koja ima prizemlje i galeriju. Zidovi sale su delimično pokriveni drvenom oplatom, a delimično mermerom. Sala je osvetljena prirodnim svetlom koje dolazi kroz staklenu polukružnu tavanicu. Reprezentativni kabineti koji su okrenuti Kosovskoj ulici i Bulevaru kralja Aleksandra, razlikuju se od ostalih kabineta načinom obrade zidova (hrastova, odnosno orahova lamperija) i podova.
"Nazvan po namesniku Pavlu Karađorđeviću, prema čijem istančanom ukusu je uređen, salon koji služi isključivo za prijem visokih gostiju opremljen je stilskim nameštajem od orahovog i brestovog drveta sa svilenim, tkanim tapacirungom u varijanti francuskog rokokoa. Na zidovima su portreti vladara dinastija Obrenovića I Karađorđevića, rad nekih od najpoznatijih domaćih i stranih umetnika. Skupoceni, duborezani nameštaj od orahovine i hrastovine, raznobojni mermer, kristal i staklo, najfinije tkanine i tapeti, te brojne freske na skupštinskim zidovima tek su jedan deo blaga unutar zidina ovog reprezentativnog zdanja", opisano je u knjizi "Blago Srbije", izdanju Mladinske knjige.
Do požara i pljačke tokom 5. oktobra 2000. ova institucija je baštinila 156 umetničkih slika najuglednijih jugoslovenskih i srpskih stvaralaca nastalih u periodu od gotovo dve stotine godina. Bilo je tu slika Uroša Kneževića, Uroša Predića, Petra Dobrovića, Save Šumanovića, Stojana Aralice, Petra Lubarde, Milana Konjovića, Koste Hakmana, Ignjata Joba, Vase Pomorišca, Peđe Milosavljevića, Petra Omčikusa... Zgrada je u međuvremenu restaurirana, ali deo ukradenog nameštaja, tepiha i slika do danas nije pronađen ni vraćen.
(A. P. - MONDO)
